ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ: ĐÒI BỒI HOÀN TIỀN THUÊ LUẬT SƯ, ĐƯỢC KHÔNG?

PHAN THƯƠNG

Tòa buộc bên thua kiện phải bồi hoàn
tiền thuê luật sư cũng là một cách răn đe các vi phạm tương tự, tránh
việc kiện tụng tào lao?

Hiện nay ra tòa, không
ít trường hợp đương sự yêu cầu phía bên kia phải bồi hoàn chi phí thuê
luật sư, người đại diện. Hầu hết các tòa đều bác yêu cầu này nhưng cá
biệt cũng có tòa chấp nhận với những lập luận còn tranh cãi…

Gần đây nhất, tháng 3-2011, trong một vụ kiện, TAND
quận 1 (TP.HCM) đã bác yêu cầu phản tố đòi bồi thường 120 triệu đồng
phí thuê luật sư, thuê người đại diện theo ủy quyền của phía bị đơn đối
với nguyên đơn.

Tòa: Nơi bác, nơi chấp nhận

Trong vụ này, nguyên đơn là một giảng viên Trường ĐH
Ngân hàng TP.HCM đã kiện hiệu trưởng và chủ tịch công đoàn đòi bồi
thường 108 triệu đồng, công khai xin lỗi… vì cho rằng họ xúc phạm danh
dự của mình. Sau đó, hiệu trưởng và chủ tịch công đoàn cùng phản tố,
yêu cầu nguyên đơn phải bồi hoàn 120 triệu đồng phí thuê luật sư, thuê
người đại diện mà họ phải bỏ ra.

Trong phiên sơ thẩm, yêu cầu phản tố của phía bị đơn
đã bị TAND quận 1 bác với lập luận: Việc các bị đơn thuê luật sư, thuê
người đại diện tham gia tố tụng không phải là việc làm theo quy định
bắt buộc của pháp luật đối với cá nhân họ.

Trái với phán quyết trên, ở một vụ án khác, TAND
tỉnh Tiền Giang lại buộc bên thua kiện phải bồi hoàn phí thuê luật sư
cho bên thắng kiện.

Cho rằng mình bị nhái thương hiệu, năm 2010, Công ty
TP kiện Công ty TG ra TAND tỉnh Tiền Giang, yêu cầu chấm dứt hành vi
sản xuất, xuất khẩu loại bánh gây tranh chấp, thu hồi toàn bộ lượng
bánh đã xuất khẩu, bán tại Mỹ. Ngoài ra, Công ty TP còn yêu cầu Công ty
TG phải thanh toán hơn 153 triệu đồng chi phí mà họ bỏ ra thuê luật sư
tham gia vụ kiện. Xử sơ thẩm, TAND tỉnh Tiền Giang đã chấp thuận yêu
cầu khởi kiện của Công ty TP. Về phần phí luật sư, tòa nhận định khoản
phí này của Công ty TP là hợp lý, cần thiết, cần chấp nhận.

Luật quy định sao?

Thực tiễn xét xử án dân sự hiện nay, hầu hết các tòa
đều bác yêu cầu đòi bồi hoàn phí thuê luật sư, bởi cho rằng đó không
phải là chi phí hợp lý bắt buộc mà bên thua kiện phải trả cho người
thắng kiện.Theo nhiều thẩm phán, yêu cầu bồi hoàn phí thuê luật sư là
một dạng đòi bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, phải áp dụng Bộ luật
Dân sự 2005 và Nghị quyết 03/2006 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao
để giải quyết.



Theo đó, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng chỉ phát sinh khi có đầy đủ các yếu tố: Phải có thiệt hại xảy
ra (thiệt hại về vật chất và thiệt hại do tổn thất về tinh thần); phải
có hành vi trái pháp luật; phải có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại
xảy ra và hành vi trái pháp luật; phải có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý của
người gây thiệt hại. Luật cũng quy định các dạng thiệt hại: thiệt hại
do tài sản bị xâm phạm; thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm; thiệt hại do
tính mạng bị xâm phạm; thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm
phạm.

Đáng chú ý là phí thuê luật sư không được luật liệt
kê cụ thể trong từng dạng thiệt hại nói trên. Vì vậy khi xét xử, các
tòa sẽ xem xét đây có phải là chi phí hợp lý, hợp lệ, cần thiết hay
không. Thông thường, cũng như lập luận của TAND quận 1, hầu hết các tòa
đều cho rằng kết quả giải quyết một vụ án do tòa quyết định, không phụ
thuộc vào yếu tố đương sự có hay không có luật sư. Khoản chi phí thuê
luật sư không phải là chi phí cần thiết, bắt buộc để đeo đuổi một vụ
kiện.

Mặt khác, khoản 3 Điều 144 Bộ luật Tố tụng dân sự
2004 cũng quy định: Chi phí cho luật sư do người có yêu cầu chịu, trừ
trường hợp các bên đương sự có thỏa thuận khác. Từ đó, hầu hết các tòa
đều bác yêu cầu bồi hoàn phí thuê luật sư như đã nói.

Nên chấp nhận?

Về chuyện này, trong giới luật học đang có luồng
quan điểm khác rằng việc bắt bên thua kiện phải bồi hoàn phí thuê luật
sư là hợp lý.

Theo luật sư Châu Huy Quang (hãng luật LCT Lawyers),
khác với pháp luật tố tụng dân sự, hình sự, hành chính và lao động,
Luật Sở hữu trí tuệ đã cho phép chủ thể quyền sở hữu trí tuệ có quyền
yêu cầu tòa buộc bên vi phạm phải bồi hoàn chi phí hợp lý để thuê luật
sư. Luật sư Quang đánh giá đây là điểm tiến bộ trong quá trình cải cách
tư pháp ở chỗ thừa nhận việc luật sư tham gia hỗ trợ pháp lý cho đương
sự là một nhu cầu cần thiết. Hơn nữa, việc tòa tuyên buộc bên thua kiện
phải bồi hoàn khoản phí này cũng là một cách răn đe các vi phạm tương
tự và tránh việc kiện tụng tào lao.

Kiểm sát viên cao cấp Võ Văn Thêm (Viện Phúc thẩm 3
VKSND Tối cao) cũng nhận xét chi phí thuê luật sư là chi phí thực tế
hợp lý. Tuy nhiên, người yêu cầu phải chứng minh được mình bị tốn kém
khoản này là do lỗi của bên kia. Chẳng hạn: Bị kiện nên bị đơn mới phải
tốn kém chi phí thuê luật sư, nếu nguyên đơn kiện sai thì bắt buộc phải
bồi thường lại cho bị đơn.

Đồng tình, TS Nguyễn Văn Tiến, giảng viên Trường ĐH
Luật TP.HCM, phân tích thêm: Nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong án
dân sự là bồi thường toàn bộ. Trong tình hình hiện nay, nhu cầu thuê
luật sư để bảo vệ mình trong các quan hệ pháp luật ngày càng lớn. Nên
chăng pháp luật cần sửa đổi theo hướng bên thua kiện phải bồi hoàn phí
thuê luật sư cho bên thắng kiện. Dĩ nhiên tòa sẽ xem xét khoản phí này
chứ không phải đương sự muốn kê lên thế nào cũng được.

Trước mắt cần có hướng dẫn

Theo một thẩm phán Tòa Dân sự TAND TP.HCM, trên thực
tế không chỉ yêu cầu bồi hoàn phí thuê luật sư, có khi đương sự còn đòi
phía bên kia trả cả tiền photocopy giấy tờ, tiền thư từ khiếu nại, tiền
tàu xe đi lại, tiền thuê nhà nghỉ…

Để các tòa giải quyết thống nhất, thẩm phán này đề
nghị trước mắt Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao nên có một văn bản hướng
dẫn về phần chi phí thực tế khi xác định thiệt hại bao gồm những chi
phí gì. Trong hướng dẫn phải liệt kê một số loại chi phí điển hình đã
gặp.

Luật các nước

Ở Anh, bên thua kiện sẽ phải bồi hoàn chi phí
kiện tụng cho bên thắng kiện, trong đó có khoản phí thuê luật sư. Theo
luật pháp Anh, một người đi kiện có quyền có luật sư bảo vệ và nếu
thắng kiện thì không có lý do gì để cho họ phải chịu tổn thất cả.

Luật pháp của hầu hết các nước phương Tây (trừ Mỹ) đều đi theo hướng này.

Ở Mỹ, trái với luật pháp Anh, mỗi bên đương
sự phải tự chịu chi phí thuê luật sư của riêng mình, không cần biết kết
quả vụ kiện như thế nào. Riêng bang Texas, năm 2011 đã có sự thay đổi
là nếu bên đi kiện thắng thì bên kia phải bồi hoàn lại chi phí kiện
tụng, trong đó có phí thuê luật sư (quy định này chỉ áp dụng cho người
khởi xướng vụ kiện).

Ngoài ra, trong một số lĩnh vực cụ thể như sở hữu
trí tuệ, chống cạnh tranh, xâm hại quyền tự do về thông tin, kiện tập
thể…, quan tòa có toàn quyền quyết định chấp nhận hay bác bỏ yêu cầu
bồi hoàn chi phí kiện tụng của các đương sự.

SOURCE: BÁO PHÁP LUẬT TPHCM